Waarom vindt De Omslag het zo belangrijk om ervaringskennis te benutten in onderzoek?
“Gemeenten en organisaties in het sociaal domein doen regelmatig onderzoek naar de kwaliteit en resultaten van hun ondersteuning en zorg. Maar lang niet altijd wordt de doelgroep goed bereikt en gehoord. Ervaringsdeskundige onderzoekers stellen andere vragen, die meer aansluiten bij de leefwereld van respondenten. Ze weten ook beter hoe ze contact moeten leggen en hoe ze mensen kunnen bewegen om mee te doen aan onderzoek. Zo halen ze resultaten naar boven, die anders gemist zouden worden.”

Gebeurt dat niet al lang? In veel instellingen werken ervaringsdeskundigen en burgerparticipatie is tegenwoordig een populair onderwerp.
“Mensen die zelf zorg en ondersteuning ontvangen worden steeds serieuzer genomen als bron van (ervarings)kennis. Maar hoe je deze kennis en ervaringen op een gedegen manier meeneemt in onderzoek, of hoe je mensen zelf het onderzoek laat vormgeven, wordt nogal onderschat.
‘Wij spreken regelmatig bewoners, we zijn heel participatief bezig’, hoor ik vaak. Of: ‘Wij houden om het jaar een tevredenheidsonderzoek onder onze doelgroep.’ Vaak denken organisaties dat participatief onderzoek een makkelijke weg is. Maar het is echt meer dan een vinkje zetten. Je moet er veel energie in stoppen.”

Wat bedoel je?
“De gemiddelde onderzoeker staat ver af van de leefwereld van de mensen waar het over gaat. Om dichterbij te komen, moet je heel anders werken, meer proces- dan resultaatgericht. Afscheid nemen van je gebruikelijke efficiënte werkwijze en ambtelijke taal. Gas terugnemen en ervaringsdeskundige onderzoekers inschakelen. Zelf ben ik uit het ongeduldige hout gesneden, maar ik kan ook goed ondersteunend werken en denken. Dat is een absolute voorwaarde om te zorgen dat ervaringsdeskundig onderzoek slaagt. Alle onderzoekers moeten de kans krijgen om hun zegje te doen. Iedereen moet gelijk geïnformeerd zijn. Je moet vooral niet denken: ik weet het wel, ik ga het even regelen.”

Hoe pakken jullie dat aan?
“We hebben een team van ervaringsdeskundige onderzoekers uit de doelgroep zelf, die door ons geschoold zijn in onderzoekvaardigheden en al doende verder leren. Alle teamleden beslissen over alles mee: van de onderzoeksopzet tot de presentatie van de eindresultaten. Daarnaast werken we aan de opbouw van een onderzoekspanel, naar voorbeeld van Meetellen in Utrecht, dat al sinds 2012 draait. Zij hebben een onderzoekspanel van vierhonderd leden, die te maken hebben (gehad) met verslaving, dakloosheid, armoede en psychiatrische problemen. Onderzoeken worden daar voorbereid door onderzoekers en panelleden, in samenspraak met beleidsmakers en zorgprofessionals.”

Levert die werkwijze andere vragen en inzichten op?
“Er komen andere onderzoeksvragen en methoden naar voren. Niet iedereen denkt er aan dat daklozen sinds de lockdown nergens meer naar de wc kunnen en hun flesje water niet meer kunnen vullen. Dat zijn blinde vlekken als je nooit in zo’n situatie hebt gezeten of geen dakloze mensen uitgebreid spreekt. Ook helpt onze aanpak om allerlei aannames te ontzenuwen. Klopt het bijvoorbeeld wel dat mensen in een kwetsbare positie niet mee kunnen in de digitale wereld? Als je daar bij voorbaat van uitgaat, stel je er ook geen vragen over. Ook de taal waarin je vragen formuleert en de manier waarop je mensen aanspreekt, verandert. Belangrijke thema’s worden zo op de juiste manier uitgevraagd. Zo worden beleidsinitiatieven écht gemonitord en geëvalueerd door de mensen die er mee te maken hebben.”

Wordt er al veel gebruikt gemaakt van de expertise van Meetellen?
“Meetellen in Utrecht is inmiddels een begrip in de stad: het Utrechtse gemeentebeleid rond participatie wordt mede bepaald door de inbreng van Meetellen. Meetellen in Amsterdam is in 2019 gestart. Men wist ons direct al goed te vinden. We kregen in 2020 meer vragen dan we aankonden. Soms werd ons gevraagd om vragenlijsten of producten van gemeentelijke diensten te checken op inhoud en taalgebruik. Bijvoorbeeld de Stadspas. Zijn de folders leesbaar, missen respondenten iets in de communicatie, zijn de nieuwe plannen duidelijk? We geven dan ons commentaar: dit is te veel jargon, deze onderwerpen ontbreken, maar ook feedback op het plan zelf. Zo kom je samen met de opdrachtgever tot producten die beter aansluiten bij de leefwereld van mensen. Nuttig onderzoek, maar dit soort cliëntenfeedback op bijna kant en klare producten is natuurlijk niet waarvoor Meetellen in het leven is geroepen.”

Waarvoor dan wel?
“Wij worden veel liever van het begin af aan betrokken bij onderzoeken en projecten. Zodat we ook mee kunnen praten over de opzet. Zo hebben we in opdracht van het stadsdeel Amsterdam Oost onderzoek gedaan naar de invulling van en uitgangspunten voor een nieuw buurtpunt in het stadsdeel. Een buurtcentrum waar iedereen zich welkom voelt, ook mensen die moeilijker bereikt worden. Juist omdat ons team zo dicht bij de doelgroep staat, en we hun ideeën grondig konden uitvragen, waren we in staat om hele bruikbare adviezen geven.”

Is er geen grotere kans op uitval als je met ervaringsdeskundige onderzoekers werkt?
“Die angst is meestal onterecht. We zorgen voor een goed werkklimaat en borgen de kwaliteit van de uitvoering. Ons team is supergemotiveerd en leergierig. We hebben een deskundigheidsbevorderingsprogramma, dat is opgesteld aan de hand van wat teamleden willen leren. Daarnaast krijgt ieder teamlid individuele steun of ondersteuning. Nu werken teamleden nog op vrijwillige basis, maar Meetellen is gericht op doorstroming naar een betaalde functie, binnen of buiten Meetellen. Uiteindelijk willen we toewerken naar een sociale coöperatie waarin de ervaringsdeskundige onderzoekers zelf eigenaar zijn van Meetellen.”